Vlak nadat Rusland Oekraïne binnenviel, nam de Europese Unie een ongekend besluit: voor het eerst ging ze over tot censuur, van Russische staatsmedia. Een Nederlandse internetprovider spande daar een rechtszaak over aan. De uitspraak volgt binnenkort, en bepaalt hoe serieus de EU het recht op vrije meningsuiting en persvrijheid neemt.
Ik vind dit wel ingewikkeld. Om de EU simpelweg te beschuldigen van het niet serieus nemen van persvrijheid en vrijheid van meningsuiting is wel een heel eenzijdige manier om hiernaar te kijken. Volgens mij is het een stuk genuanceerder dan dat en is de afweging die je hier moet maken heel ingewikkeld.
Persvrijheid en vrije meningsuiting zijn natuurlijk rechten waar je alleen in hele uitzonderlijke omstandigheden inbreuk op zou moeten kunnen maken. In dit geval is de andere kant van het verhaal wel dat Rusland misinformatie gebruikt als een wapen om de verhoudingen binnen de EU te destabiliseren en wantrouwen naar de overheid en tussen groepen te versterken. We hebben in het verleden gezien dat dit soort strategieën goed kunnen werken omdat een deel van de bevolking daar heel gevoelig voor is. Zeker wanneer de misinformatie het vertrouwen in de overheid en Nederlandse pers ondermijnd, dan is het heel lastig om dit soort destabilisatie te voorkomen. Dit kan tot grote schade leiden aan de samenleving en een zwakkere positie van de EU naar o.a. Rusland.
De vraag is hoe we ons tegen dit wapen moeten verdedigen zonder de persvrijheid en vrijheid van meningsuiting te schenden. Ik zie eerlijk gezegd geen manier waarop dat helemaal mogelijk is. De Russen maar hun gang laten gaan, lijkt me echt een risico voor de democratische rechtstaat en verzwakt onze verdediging tegen Rusland. Ik denk dus dat er wel degelijk een balans gevonden moet worden waarbij je de persvrijheid en vrijheid van meningsuiting laat bestaan voor zover dat kan, maar inperkt op het moment dat het de Russen te veel mogelijkheid geeft om dit te misbruiken.
Maar de andere vraag is: als we de persvrijheid en vrijheid van meningsuiting schenden, kunnen we ons er dan wél tegen verdedigen? Dit artikel betoogt iig van niet: ook met de censuur, leidt dit er niet toe dat mensen die gevoelig zijn voor desinformatie, die desinformatie niet meer tot zich nemen. Dan heb je dus wel de lasten, en niet de lusten.
Sowieso is het een beslissing die niet te licht genomen moet worden, en wat dat betreft vind ik het al goed dat deze rechtzaak er is: die zorgt in ieder geval dat we daar als samenleving meer aandacht aan besteden, en het meer een bewuste keuze is als we ermee doorgaan.
Ja, dat is natuurlijk een goede vraag. Ik kan me echter niet voorstellen dat we echt compleet weerloos hiertegenover staan. Dat idee krijg je wel soms een beetje. Mijn ervaring is met mensen die in zo’n fuik zitten echt niet te overtuigen zijn van iets anders. Soms wel kort even, maar als je ze dan de volgende keer spreekt zitten ze er weer helemaal in. Misschien moet ik eens kijken naar het onderzoek op dat gebied. Misschien dat daar nog iets in staat.